Ηράκλειο: Ένα διαφορετικό χριστουγεννιάτικο δέντρο και ο πρωτοχρονιάτικος μπακλαβάς του «φτωχού»
Μνήμες δεκαετιών επιστρέφουν στο σήμερα, ειδικά την περίοδο των εορτών, προκειμένου να αναδείξουν τον τρόπο με τον οποίο στο παρελθόν γιόρταζαν αυτές τις ημέρες οι οικογένειες.
Έχοντας τη μυρωδιά από τα «καλούδια» της εποχής και τα χρώματα από τις αυλές των κήπων, οι μνήμες που ξεδιπλώνονται, περιγράφουν μια Ελλάδα με πολλές διαφορές, αλλά ταυτόχρονα με μια σύνδεση που μέχρι και σήμερα, είναι σχεδόν απαραβίαστη. Η σύνδεση της οικογένειας και η σύνδεση με τις παραδόσεις και τις συνήθειες των ημερών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Μαρία Μιχελουδάκη, μέλος του ΚΗΦΗ της Αγίας Τριάδας στο Ηράκλειο, ανέφερε ότι τα χρόνια που ήταν νέα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο που στόλιζε, είχε για στολίδια φτερά κότας.
«Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, στο χωριό που ζούσαμε, το να στολίζουμε το δέντρο του σπιτιού με τα φτερά της κότας, ήταν μια συνήθεια, όσο παράξενο κι αν ακούγεται αυτό σήμερα. Είχα φροντίσει να κόψω ένα κλαδί από δέντρο του χωριού, έλεγα και στον αδελφό μου να μου φέρει μόνο τα λευκά φτερά, και έτσι κατάφερνα να στολίσω ένα δέντρο, που όμοιο του δεν θυμάμαι να έχω ξαναδεί» ανέφερε η κ. Μαρία, η οποία μέχρι και σήμερα αναπολεί εκείνες τις εποχές.
«Είχαμε μόνο τα απαραίτητα, αλλά δεν νομίζω ότι αυτό μας εμπόδισε ποτέ, να απολαύσουμε αυτές τις ημέρες. Θυμάμαι ότι και εγώ η ίδια γελούσα, όταν ολοκλήρωνα το στόλισμα του δέντρου με τα φτερά της κότας. Ήταν όμως πιστέψτε με, το πιο όμορφο χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Ήταν το δέντρο της οικογένειας και ανεξάρτητα από το αν μπορούσαμε να το στολίσουμε και τι στολίδια είχαμε, συμβόλιζε τη χαρά των εορτών. Κάτι που νομίζω ότι με τα πολλά στολίδια σήμερα, το έχουμε ξεχάσει» είπε η κ. Μαρία, που μαζί με τις υπόλοιπες κυρίες του ΚΗΦΗ, έστησαν μια μοναδική έκθεση, στον χώρο του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων Αγίας Τριάδας στο Δήμο Ηρακλείου. Εκθέματα ήταν υφαντά και κεντήματα ανεκτίμητης συναισθηματικής αξίας και παλαιότητας. Αντικείμενα που είχαν στα σπίτια τους, ως «προίκα» από τους γονείς τους ή ακόμη τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους.
«Είναι όμορφο αυτές τις άγιες ημέρες να θυμάσαι την ιστορία σου και να την τιμάς. Όλα αυτά είναι κομμάτι των οικογενειών μας και αυτό νομίζω, μας συνδέει με όσα έχουμε ζήσει. Είναι όμως και μια πολύ ωραία αφορμή, για να μοιραστούμε με νεότερους ανθρώπους αυτές τις εμπειρίες, δείχνοντάς τους αντικείμενα που ίσως δεν έχουν δει ποτέ» σημείωσε η κ. Μιχελουδάκη.
Ο μπακλαβάς του «φτωχού»
Μέχρι και σήμερα, παραδόσεις από τη Μικρά Ασία φερμένες από τους προγόνους τους, παραμένουν ζωντανές όχι μόνο στην καθημερινότητά τους, αλλά και στις γιορτινές ημέρες. Συνταγές για γλυκίσματα και ιδιαίτερα φαγητά, βγαίνουν από τα «σεντούκια» και συνοδεύουν το εορταστικό τραπέζι, όπως και το κλίμα των ημέρων.
Με καταγωγή από τα παράλια της Μικράς Ασίας και παππούδες όπως και γιαγιάδες πρόσφυγες, η κ. Μαρία Σεκέρη που σήμερα διατηρεί ένα παραδοσιακό μεζεδοπωλείο στη Νέα Αλικαρνασό του Ηρακλείου, θυμάται από τις αφηγήσεις των δικών της, πως αυτές τις ημέρες, ακόμη και όσα έφτιαχναν οι «νοικοκυράδες» είχαν έντονα αρώματα και γεύσεις, είχαν όμως και την «ταυτότητα» του κάθε σπιτικού.
«Θυμάμαι τη γιαγιά τη Ρηνιώ να λέει, ότι στον τόπο που μεγάλωσε την Πρωτοχρονιά το γλυκό που έφτιαχναν ήταν ο μπακλαβάς. Με δικό τους χειροποίητο φύλλο και με ξηρούς καρπούς που αν δεν είχαν από τα δικά τους δέντρα, θα έπρεπε να αγοράσουν. Όταν κάποιος είχε αμυγδαλιές ή είχε τη δυνατότητα να αγοράσει τα αμύγδαλα, έφτιαχνε με αμύγδαλο το μπακλαβά. Όποιος είχε καρυδιές, έβαζε καρύδια. Οι πιο φτωχοί πάντως, θυμάμαι τη γιαγιά να λέει, ότι έβαζαν αράπικο φιστίκι ή σουσάμι, γιατί μέχρι εκεί έφτανε το βαλάντιο τους».
Μέχρι και σήμερα η ίδια κρατάει την παράδοση. Τόσο στο σπιτικό της που φτιάχνει τα γλυκά των ημερών για τις κόρες και τα εγγόνια της , όσο και στο μεζεδοπωλείο, δεσπόζει ο μπακλαβάς με το φιστίκι το αράπικο.
«Το διατηρώ μέχρι και σήμερα, με την ίδια ευλάβεια και η μεγάλη μου χαρά είναι όταν θα κεράσω τον μπακλαβά, να μου πουν πόσο νόστιμος και πόσο διαφορετικός είναι. Μπορεί να είναι «ταπεινά» υλικά το φιστίκι το αράπικο και το λαδάκι που βάζω, αλλά είναι για μένα ένας τρόπος να διατηρήσω αυτές τις μνήμες ζωντανές. Χώρια που μοσχοβολάει όλη η γειτονιά από το καβούρντισμα του φιστικιού» είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Σεκέρη .
Από τα στοιχεία πάντως που αποτυπώνουν αυτή τη σύνδεση με τις παραδόσεις της Μικράς Ασίας και των προγόνων τους, είναι ότι σε πολλά σπίτια αυτές τις ημέρες, ο μπακλαβάς ψήνεται όχι στην οικιακή κουζίνα, αλλά στο φούρνο της γειτονιάς, αφού το σκεύος που χρησιμοποιείται είναι το σινί. Ένα μεγάλο στρογγυλό μπακιρένιο σκεύος , το οποίο συχνά είναι «προίκα» από τους παλιούς.
«Πάλι από τις αφηγήσεις των παππουδογιαγιάδων μας γνωρίζω, ότι τέτοια σκεύη είχαν σχεδόν όλα τα σπίτια. Ήταν συνήθως τόσο μεγάλο το σινί, που αρκούσε για να φτιαχτεί ένας μπακλαβάς που μοιραζόταν από τη μάνα, στα σπίτια των παντρεμένων παιδιών της και στα εγγόνια της» σημείωσε η κ. Σεκέρη, η οποία κατέληξε λέγοντας ότι πέρα από την υπέροχη γεύση, ο μπακλαβάς έπρεπε να έχει και ωραία εικόνα. Για το λόγο αυτό και το κόψιμο του μπακλαβά, είτε σε ταψί είτε σε σινί, είναι μια ιεροτελεστία.
«Ο μπακλαβάς όταν θα κοπεί και από πάνω θα μπει το σιρόπι, θα πρέπει να έχει σχήμα λουλουδιού. Έτσι το παραλάβαμε το έθιμο και έτσι το συνεχίζουμε, μέχρι και σήμερα» κατέληξε η κ. Σεκέρη.
