ΚΑΠ 2028–2034: Κατάργηση δικαιωμάτων και νέα κλίμακα ενισχύσεων – Ποιοι κερδίζουν και ποιοι χάνουν
ΟΠΕΚΕΠΕ: Χαμηλότερη βασική ενίσχυση για τους ετεροεπαγγελματίες φέρνει η νέα ΚΑΠ μετά το 2027, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει για πρώτη φορά ξεκάθαρα ζήτημα διαφοροποίησης των άμεσων ενισχύσεων ανάμεσα σε κατ’ επάγγελμα αγρότες και σε όσους έχουν τη γεωργία ως δευτερεύουσα δραστηριότητα.
Το νέο μοντέλο επιδότησης προκρίνει τους «καθαρούς» επαγγελματίες της γης, αφήνοντας εκτός παιχνιδιού χιλιάδες μικρούς παραγωγούς που μέχρι σήμερα στηρίζονταν στο τσεκ ως βασικό εισόδημα.
Από την ισοπέδωση στην πολλαπλή κλίμακα
Η φιλοσοφία της νέας βασικής ενίσχυσης, που θα ονομάζεται «Φθίνουσα εισοδηματική στήριξη με βάση την έκταση», εγκαταλείπει το μοντέλο της ολικής σύγκλισης. Μέχρι σήμερα, κάθε επιλέξιμο στρέμμα αμειβόταν με ένα ενιαίο ποσό ανά περιφέρεια (αροτραία, δενδρώδεις, βοσκοτόπια). Από το 2028 όμως, θα εφαρμοστεί πολλαπλή κλίμακα:
- 13 ευρώ/στρέμμα για τους ετεροεπαγγελματίες.
- 24 ευρώ/στρέμμα για τους κατ’ επάγγελμα αγρότες.
- 40 ευρώ/στρέμμα για νέους αγρότες και νεοεισερχόμενους.
Η διαφοροποίηση αυτή δικαιολογείται, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την ανάγκη στήριξης της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων που αποτελούν βασική πηγή βιοπορισμού. Ωστόσο, η επιλογή να «σπρώξει» στο περιθώριο τους ετεροεπαγγελματίες προκαλεί ήδη αντιδράσεις, καθώς στην Ελλάδα αποτελούν μεγάλο κομμάτι του αγροτικού μωσαϊκού.
Ιδιαίτερη σημασία έχει και το γεγονός ότι στην πρόταση της Κομισιόν δεν υπάρχει καμία αναφορά στα λεγόμενα «δικαιώματα βασικής ενίσχυσης». Αυτό σημαίνει πρακτικά πως το καθεστώς των δικαιωμάτων θα καταργηθεί μετά το 2027, αφήνοντας πίσω του μόνο δύο ακόμη χρόνια ζωής (2026 και 2027).
Η εξέλιξη αυτή ίσως φαντάζει λογική για χώρες που έχουν ήδη περάσει σε πλήρη σύγκλιση, όμως για την Ελλάδα δημιουργεί ερωτήματα. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θα πρέπει να επανασχεδιάσει πλήρως το πλέγμα ενισχύσεων, ενώ η απουσία δικαιωμάτων σημαίνει λιγότερη γραφειοκρατία αλλά και μεγαλύτερη διαφάνεια στις ενισχύσεις. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι χιλιάδες μικροκαλλιεργητές που επένδυσαν στην αγορά δικαιωμάτων θα βρεθούν ξαφνικά χωρίς το «πάτημα» που είχαν ως τώρα.
Ενεργός αγρότης: μια «επικίνδυνη» έννοια
Καθοριστικό ρόλο θα παίξει και ο ορισμός του «ενεργού αγρότη». Η Κομισιόν εισηγείται η ιδιότητα αυτή να αποδεικνύεται με ελάχιστο αγροτικό εισόδημα (πέραν των επιδοτήσεων) και παραστατικά: πωλήσεις, τιμολόγια, παραδόσεις προϊόντων. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι πολλοί μικροί παραγωγοί, που π.χ. καλλιεργούν ελιές σε μικρή κλίμακα ή κρατούν λίγα ζώα, μπορεί να χάσουν την πρόσβαση στις άμεσες ενισχύσεις.
Επιπλέον, τα κράτη-μέλη θα μπορούν να συντάξουν «αρνητικούς καταλόγους» αποκλείοντας συγκεκριμένες κατηγορίες αιτούντων που δεν πληρούν τα κριτήρια. Έτσι, ο δρόμος ανοίγει για μια ΚΑΠ πιο «ελιτίστικη», που προστατεύει κυρίως τους μεγάλους επαγγελματίες και αφήνει τους μικρούς εκτός.
ΟΠΕΚΕΠΕ και το έλλειμμα αξιοπιστίας
Η συγκυρία για την Ελλάδα είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ο ΟΠΕΚΕΠΕ βρίσκεται ήδη σε τροχιά αποκατάστασης μετά τα σκάνδαλα διαφθοράς και τη στάση πληρωμών που έφερε σε απόγνωση χιλιάδες αγρότες. Οι «ουρές» από τα προβλήματα αυτά δεν έχουν ακόμη λυθεί, και η νέα ΚΑΠ έρχεται να επιβάλει αυστηρότερους ελέγχους, μεγαλύτερη γραφειοκρατία και συνδέσεις με την ΑΑΔΕ για την τεκμηρίωση εισοδημάτων.
Η αγροτική κοινωνία βλέπει το μέλλον με καχυποψία: «Μας ζητούν να γίνουμε λογιστές και να ζούμε με το άγχος των παραστατικών. Οι μικροί θα χαθούν, μόνο οι μεγάλοι θα μείνουν στο παιχνίδι», δηλώνουν αγροτικοί συνεταιρισμοί.
Οι νέοι αγρότες στο επίκεντρο – στα χαρτιά
Στα χαρτιά, η ΚΑΠ υπόσχεται πριμοδότηση των νέων αγροτών και των νεοεισερχόμενων. Η στρατηγική για την ανανέωση των γενεών αναμένεται να παρουσιαστεί στις 21 Οκτωβρίου, με στόχο να στηρίξει την είσοδο νεότερων ανθρώπων στον αγροτικό τομέα. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες πρωτοβουλίες συχνά μένουν μετέωρες: οι νέοι δυσκολεύονται να αποκτήσουν γη, να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση και να σταθούν στον ανταγωνισμό.
Αντί να αποτελέσει πραγματικό κίνητρο, η πριμοδότηση των 40 ευρώ/στρέμμα κινδυνεύει να είναι «σταγόνα στον ωκεανό» μπροστά στις δυσκολίες της αγοράς και του υψηλού κόστους παραγωγής.
Κριτική: στήριξη ή αποκλεισμός;
Η νέα αρχιτεκτονική της ΚΑΠ μετά το 2027 αποσκοπεί, σύμφωνα με την Κομισιόν, στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, στην ενίσχυση της διαφάνειας και στην προστασία της ανταγωνιστικότητας. Όμως, η άλλη ανάγνωση είναι πιο σκληρή:
- Περιορίζεται η πρόσβαση στις επιδοτήσεις για χιλιάδες μικροπαραγωγούς.
- Οι ετεροεπαγγελματίες, που αποτελούν κρίσιμο κομμάτι της ελληνικής υπαίθρου, θα δουν τις ενισχύσεις τους να μειώνονται δραματικά.
- Η γραφειοκρατία με την ΑΑΔΕ και τις διασταυρώσεις κινδυνεύει να αποθαρρύνει ακόμη και κατ’ επάγγελμα αγρότες.
Αντί να ενδυναμώσει τον πρωτογενή τομέα, η νέα ΚΑΠ ίσως οδηγήσει σε περαιτέρω εγκατάλειψη της γεωργίας, ιδίως σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές.
Η ΚΑΠ της περιόδου 2028–2034 φέρνει αλλαγές που αναδιαμορφώνουν τον αγροτικό χάρτη. Με την κατάργηση των δικαιωμάτων, την πολλαπλή κλίμακα επιδότησης και την αυστηρότερη στόχευση στους «ενεργούς αγρότες», η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να εξυγιάνει το σύστημα. Ωστόσο, ο τρόπος που γίνεται κινδυνεύει να αφήσει εκτός στήριξης ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής υπαίθρου.
Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν οι διαβουλεύσεις μπορούν να αμβλύνουν τις αδικίες και να βρεθεί μια ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για διαφάνεια και στη στήριξη της κοινωνικής συνοχής της υπαίθρου. Διαφορετικά, η νέα ΚΑΠ θα μείνει στην ιστορία ως η πολιτική που «έσωσε τους μεγάλους» αλλά εγκατέλειψε τους μικρούς.
