Η ξηρασία σε κρίσιμο επίπεδο στην Κρήτη – Επιστημονική προειδοποίηση για παρατεταμένο υδατικό στρες στο υπέδαφος

Η Κρήτη και μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου συνεχίζουν να βιώνουν παρατεταμένες συνθήκες ξηρασίας, σύμφωνα με ανάλυση της ομάδας ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών για την 1η Οκτωβρίου 2025. Παρά τις βροχοπτώσεις της πρώτης εβδομάδας του μήνα, οι περιοχές αυτές εμφανίζουν ακόμα έντονη έως ακραία λειψυδρία στο βαθύτερο στρώμα εδάφους.

Η επιστημονική αξιολόγηση των επιστημόνων του meteo.gr, Γ. Φραγκουλίδη, Κ. Λαγουβάρδου και Β. Κοτρώνη, βασίζεται στην απόκλιση της εδαφικής υγρασίας από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα, σε δύο στρώματα υπεδάφους: το επιφανειακό 7-28 εκ., που ανταποκρίνεται γρήγορα στις βροχοπτώσεις των τελευταίων εβδομάδων, και το βαθύτερο 28-100 εκ., που παρουσιάζει μεγαλύτερη αδράνεια και αντικατοπτρίζει συνθήκες των τελευταίων μηνών.

Με βάση τον κανονικοποιημένο δείκτη εδαφικής υγρασίας (SSMI) της υπηρεσίας Copernicus, η ξηρασία ταξινομείται σε πέντε επίπεδα, από ήπια έως ακραία. Την 1η Οκτωβρίου, το επιφανειακό στρώμα παρουσίαζε ήπια έως σημαντική ξηρασία σε μεγάλο μέρος της Βόρειας Ελλάδας, της Θεσσαλίας, της Κρήτης και της Εύβοιας. Το βαθύ στρώμα, όμως, έδειχνε έντονη έως ακραία ξηρασία στην Κρήτη, την Πελοπόννησο, την ανατολική Μακεδονία, τη Θράκη και τη Λέσβο, ενώ υπό ήπια έως σημαντική ξηρασία βρισκόταν η υπόλοιπη χώρα.

Μετά τις βροχοπτώσεις της πρώτης εβδομάδας του Οκτωβρίου, η υγρασία στο επιφανειακό στρώμα αυξήθηκε αισθητά, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της χώρας να εμφανίζει πλεόνασμα υγρασίας, εκτός από την Κρήτη που παραμένει σε κρίσιμη ξηρασία. Στο βαθύτερο στρώμα, η υγρασία αυξάνεται λιγότερο λόγω της μεγαλύτερης αδράνειας, και η Κρήτη μαζί με τμήματα της Πελοποννήσου συνεχίζουν να πλήττονται από σχετική ή έντονη λειψυδρία.

Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι τα επίπεδα ξηρασίας είναι σχετικά, δηλαδή αντικατοπτρίζουν τις συνθήκες σε σχέση με τις μέσες τιμές της περιόδου 1991-2020. Όταν η εδαφική υγρασία είναι χαμηλότερη από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα, οι καλλιέργειες βρίσκονται σε παρατεταμένο υδατικό στρες, ανεξάρτητα από το αν το έδαφος δεν είναι απόλυτα ξερό.

Η ανάλυση υπογραμμίζει τη σημασία της παρακολούθησης των δύο στρωμάτων υπεδάφους, καθώς η ξηρασία στο βαθύτερο στρώμα έχει μεγαλύτερη διάρκεια και σοβαρότερες επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή και την επισιτιστική ασφάλεια.

Αναλυτικά, το δελτίο που παρουσιάζει την ανάλυση της ομάδας ΜΕΤΕΟ του ΕΑΑ για τις συνθήκες ξηρασίας στην Ελλάδα κατά την 1η Οκτωβρίου 2025 καθώς και τη μεταβολή αυτών ως συνέπεια των βροχοπτώσεων της πρώτης εβδομάδας του μήνα:

«Η ανάλυση βασίζεται στην απόκλιση της υγρασίας των στρωμάτων υπεδάφους από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα σε δύο στρώματα:

• το επιφανειακό στρώμα 7-28 εκατοστών, όπου η υγρασία εδάφους διαμορφώνεται κυρίως από τις μετεωρολογικές συνθήκες των τελευταίων εβδομάδων
• το βαθύτερο στρώμα 28-100 εκατοστών, το οποίο έχει μεγαλύτερη αδράνεια στις μεταβολές του καιρού και αντικατοπτρίζει τις συνθήκες των τελευταίων μηνών

Με βάση τα δεδομένα εδαφικής υγρασίας της υπηρεσίας Copernicus της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπολογίζουμε τον κανονικοποιημένο δείκτη εδαφικής υγρασίας (SSMI) λαμβάνοντας υπόψη τις τωρινές συνθήκες καθώς και αυτές κατά την περίοδο αναφοράς 1991-2020. Στη συνέχεια, ανάλογα με την τιμή του δείκτη αυτού κατατάσσουμε την ξηρασία στα επίπεδα 1 έως 5, τα οποία με τη σειρά υποδηλώνουν ήπια, μέτρια, σημαντική, έντονη και ακραία ξηρασία.

Η περιεκτικότητα σε νερό στα στρώματα αυτά είναι κρίσιμα για την ανάπτυξη και απόδοση πολλών γεωργικών καλλιεργειών και αντικατοπτρίζει την επίδραση του υετού, την εξατμισοδιαπνοής και της απορροής/διήθησης νερού στο έδαφος σε ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν η εδαφική υγρασία σε αυτά είναι αρκετά κάτω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα μιας συγκεκριμένης περιοχής, αυτό συνεπάγεται συνθήκες (σχετικής) ξηρασίας και άρα παρατεταμένο υδατικό στρες για τις καλλιέργειες.

1 Οκτωβρίου 2025:

Με βάση τον δείκτη ξηρασίας στο πιο επιφανειακό υπό εξέταση στρώμα υπεδάφους (7-28 εκ.), το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Ελλάδας, της Θεσσαλίας, της Κρήτης και της Εύβοιας κατά την 1η Οκτωβρίου βρισκόταν σε συνθήκες ήπιας έως σημαντικής ξηρασίας (Εικόνα 1, αριστερός χάρτης).

Όσον αφορά το βαθύτερο στρώμα (28-100 εκ.), μεγάλο μέρος της Κρήτης, της Πελοποννήσου, της ανατολικής Μακεδονίας, της Θράκης και της Λέσβου πλήττονταν από έντονη ή ακραία ξηρασία (επίπεδα 4 και 5). Σε κατάσταση ήπιας έως σημαντικής ξηρασίας (επίπεδα 2 και 3) βρίσκονταν το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης χώρας.

8 Οκτωβρίου 2025: Μετά τα διαδοχικά επεισόδια βροχοπτώσεων κατά την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου, η υγρασία εδάφους και των δύο στρωμάτων είχε εμφανή άνοδο. Η συσσώρευση υγρασίας είναι πιο εμφανής στο επιφανειακό στρώμα των 7-28 εκ. που όπως είπαμε αποκρίνεται πιο άμεσα στις μετεωρολογικές συνθήκες. Στο στρώμα αυτό κατά τις 8 Οκτωβρίου, το σύνολο της χώρας πλην της Κρήτης βρίσκεται σε συνθήκες πλεονάσματος υγρασίας.

Στο βαθύτερο στρώμα των 28-100 εκ. έχουμε επίσης αύξηση της υγρασίας εδάφους σε μεγάλο μέρος της χώρας. Όμως, λόγω της μεγαλύτερης αδράνειας του στρώματος αυτού, σε συνθήκες έως και ακραίας ξηρασίας παραμένει μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου και της Κρήτης, ενώ από ήπια έως μέτρια ξηρασία πλήττεται η δυτική Μακεδονία, η Θράκη, η Αττική, η Εύβοια και τα νησιά του Αιγαίου.

Όπως προαναφέρθηκε, τα επίπεδα ξηρασίας αυτά έχουν σχετική και όχι απόλυτη έννοια. Αντικατοπτρίζουν την κατάσταση του εδάφους σε σχέση με τις μέσες συνθήκες της περιόδου αναφοράς (1991-2020). Για παράδειγμα, αν η εδαφική υγρασία είναι αρκετά χαμηλή για τα δεδομένα μιας περιοχής την συγκεκριμένη περίοδο του έτους, τότε ενδέχεται να έχουμε έως και επίπεδο 5 ξηρασίας (ακραία ξηρασία) χωρίς να είναι τελείως ξερό το έδαφος.

Παρομοίως, αν η εδαφική υγρασία είναι ιδιαίτερα χαμηλή σε απόλυτο βαθμό, αλλά σε κανονικά για την εποχή επίπεδα, τότε έχουμε κανονικές συνθήκες ξηρασίας (ο δείκτης SSMI είναι ελαφρώς αρνητικός ή θετικός). Στις περιπτώσεις όπου ο δείκτης SSMI είναι σημαντικά θετικός τότε έχουμε σχετικό πλεόνασμα υγρασίας στο έδαφος. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ελλείψει επιτόπιων παρατηρήσεων οι τιμές εδαφικής υγρασίας αποτελούν εκτίμηση εξειδικευμένου μοντέλου για την επιφάνεια της Γης (ERA5-Land) και κατά τόπους ενδέχεται να υπάρχουν αποκλίσεις από τις πραγματικές συνθήκες.